Odpowiedzialność inwestora za zobowiązania wobec podwykonawców

Uwagi ogólne

Skuteczne przeprowadzenie procesu inwestycyjnego wymaga sprawnego współdziałania ze sobą wielu podmiotów. Na placu budowy często obecnych jest co najmniej kilka podmiotów realizujących zadania w zakresie budowy obiektu, z których tylko niektórzy połączeni są bezpośrednim węzłem umownym z inwestorem, natomiast pozostali pełnią funkcję podwykonawców. Podwykonawca może działać na podstawie umowy zawartej z głównym podwykonawcą, lub też z jednym z podwykonawców (podwykonawca dalszego stopnia). Ujemną, ale niestety częstą praktyką, inwestycji budowlanych są zatory płatnicze, w skutek, których wynagrodzenie za wykonane prace nie dociera lub dociera ze znacznym opóźnieniem do podwykonawców znajdujących się na końcu łańcucha podmiotów zaangażowanych w realizację inwestycji. Mając na uwadze powyższe zjawisko, na podstawie noweli kodeksu cywilnego z dnia 13 lutego 2003 roku, wprowadzona została, w art. 647(1) § 5 k.c., zasada solidarnej odpowiedzialności inwestora oraz wykonawcy (względnie podwykonawcy) za zobowiązania wobec podwykonawców.

Czym jest i kiedy powstaje solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy?

Zgodnie z art. 366 § 1 k.c. solidarna odpowiedzialność oznacza, iż wierzyciel, podwykonawca, który wykonał roboty w ramach realizacji inwestycji może domagać się zapłaty wynagrodzenia nie tylko od podmioty, które te prace mu powierzył, ale także od inwestora na rzecz, którego powyższe prace zostały w istocie wykonane. Warunkiem powstania solidarnej odpowiedzialności jest zgoda inwestora na zawarcie umowy o roboty budowlane przez wykonawcę z podwykonawcą w zakresie realizowanej inwestycji. W przypadku zaangażowania przez podwykonawcę pierwszego stopnia dalszych podwykonawców do powstania solidarnej odpowiedzialności, w myśl art. 647(1) § 3 k.c. potrzebna jest zgoda inwestora oraz generalnego wykonawcy.

Sposób wyrażenia zgody

Zgoda o której mowa w art. 647(1) § 2 i 3 k.c. może przyjąć każdą formę, w tym też zgody „milczącej”, polegającej na niewyrażeniu sprzeciwu przez inwestora na wyrażony przez generalnego wykonawcę zamiar zaangażowania podwykonawców. Należy także wskazać, iż zgoda inwestora na zawarcie umowy podwykonawczej wywołuje skutek w postaci solidarnej odpowiedzialności, także wówczas gdy została wyrażona już po zawarciu takiej umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2009 r., sygn. akt V CSK 24/09, opubl. LEX nr 527185).

Ponieważ jednak zasadniczym beneficjentem tego rozwiązania jest właśnie podwykonawca, to właśnie w jego interesie leży upewnianie się, iż taka zgoda została rzeczywiście udzielona, np. poprzez uzyskanie adnotacji na egzemplarzu umowy, iż inwestor wyraził zgodę na zawarcie umowy o takiej treści.

Skutki braku zgody inwestora

Z uwagi na brzmienie art. 647(1) § 2 k.c. oraz art. 63 k.c., przez długi okres wątpliwości budziła kwestia skutków jakie niesie za sobą zawarcie umowy podwykonawczej przez wykonawcę pomimo braku zgody inwestora. Zdaniem części doktryny oraz orzecznictwa zgoda inwestora była warunkiem ważności takiej umowy. Powyższe wątpliwości rozstrzygnęła dopiero uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2008 roku, sygn. akt  III CZP 6/08, w której wskazano, iż brak zgody inwestora nie wywołuje skutku w postaci nieważności umowy o podwykonawstwo, a wpływa jedynie na powstanie solidarnej odpowiedzialności inwestora oraz generalnego wykonawcy.

Czy inwestor może ponosić odpowiedzialność także za zobowiązania względem podwykonawców prowadzących prace na podstawie innych typów umów?

Przepisy o solidarnej odpowiedzialności inwestora i generalnego wykonawcy zostały zawarte w treści przepisów kodeksu cywilnego regulujących umowę o roboty budowlane. Nie mniej jednak w toku procesu inwestycyjnego wiele prac na terenie placu budowy jest wykonywanych na podstawie innego typu kontraktów, w szczególności na podstawie umów o dzieło. Powyższa praktyka, wydawać się mogłoby, iż powadzi do zróżnicowania sytuacji prawnej podwykonawców, którzy w zależności o typu umowy, zyskiwali by dodatkowe zabezpieczenie zapłaty wynagrodzenia z uwagi na przewidzianą art. 647(1) § 2 k.c. solidarną odpowiedzialność lub nie. Kwestia ta stała się także przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 17 października 2008 r. (sygn. akt I CSK 106/08, opubl. OSNC-ZD 2009/3/64) wskazał, iż wynikającą z art. 647(1) § 5 k.c. ochroną są objęci zarówno podwykonawcy spełniający swoje usługi na podstawie umowy o roboty budowlane, jak i podwykonawcy spełniający swoje usługi na podstawie umowy o dzieło.

Czy w przypadku zaangażowania inwestora zastępczego, inwestor główny ponosi odpowiedzialność za zobowiązania wobec podwykonawców?

Wobec tak szerokiej odpowiedzialności inwestora, która dotyczy zarówno inwestorów profesjonalnych, jak i osób fizycznych, powstaje pytanie, czy inwestor może w jakiś sposób uwolnić się od powyższego reżimu odpowiedzialności, w szczególności w kontekście korzystania z usług zastępstwa inwestycyjnego. Należy wskazać, iż takie rozwiązanie przyniesie zwolnienie inwestora właściwego z odpowiedzialności wobec podwykonawców, tylko w przypadku zaangażowania inwestora zastępczego, który będzie realizował inwestycje w systemie zastępstwa powierniczego, tj. będzie we własnym imieniu prowadził przedmiotową inwestycję. Wówczas solidarna odpowiedzialność będzie spoczywała właśnie na inwestorze zastępczym oraz wykonawcy.

Por. przepisy:

art. 647 (1) § 1. W umowie o roboty budowlane, o której mowa w art. 647, zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą), strony ustalają zakres robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub za pomocą podwykonawców.

§ 2. Do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy.

§ 3. Do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. Przepis § 2 zdanie drugie stosuje się odpowiednio.

§ 4. Umowy, o których mowa w § 2 i 3, powinny być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

§ 5. Zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę.

§ 6. Odmienne postanowienia umów, o których mowa w niniejszym artykule, są nieważne.

• inwestor
• podwykonawcy
• umowa o roboty budowlane
• zastępstwo inwestycyjne